بسم الله الرحمن الرحیم

” قل سیروا  فى الارض فانظروا کیف بداء الخلق(در زمین سفر کنید و بنگرید که خدا چگونه آفرینش را آغاز کرده)”

واژه ی گردش و سیر و سیاحت در ادبیات ایرانیان از واژه های بسیار عمیق و پر تکرار محسوب می شوند. از منظر تاریخ فرهنگی ایران؛ گردشگری قبل از هر عنوان دیگری یک پدیده فرهنگی و انسانی است که برای اثبات این مطلب در قالب چند نکته به آن اشاره می کنیم:

نکته اول وجه انسانی و علمی سیر و سیاحت بصورت بسیار عمیق و برجسته در زندگی و آثار علمی و ادبی اندیشمندان و شاعران حکیم ایران، مانند ابوریحان بیرونی ، سعدی، ناصرخسرو قبادیانی ، خاقانی، ابوالحسن خرقانی و امثال ایشان مطرح شده است، شاید بتوان ابوریحان بیرونی را اولین و یا دست کم از اولین دانشمندانی دانست که گردشگری را با انگیزه هایی علمی و مردم شناسانه تجربه کرده است و حاصل این تجربه را در کتاب التحقیق ما للهند(تحقیق درباره آنچه که در هند است که منظور فرهنگ و آداب و رسوم و جغرافیای مردم هند می باشد) به نگارش در آورده است. اکنون بعد از هزار سال از کاری که ابوریحان بیرونی انجام داده است پژوهشگران درباره جنبه مردم شناسانه گردشگری به تحقیق می پردازند. سفر نامه ناصرخسرو نیز مثال برجسته دیگری در همین زمینه می باشد.

وجه انسان شناسانه گردشگری در شعر معروف خاقانی به خوبی نمایان است :

هان ای دل عبرت بین از دیده عبر کن هان_ ایوان مدائن را آیینه عبرت دان که از منظر خاقانی گردشگری راهی برای تماشای تاریخ بشر است و درک ماهیت زمان و آنچه که زمان بی اعتباری آن را آشکارا جلوی دیدگان انسان های تیزبین به نمایش می گذارد که گردشگری می تواند زمینه مناسبی برای یادگیری و  درک عمیقی از عبرت باشد گویی انسان داستان زندگی خود را به نظاره می نشیند و با آن هم ذات پنداری می کند.

و همینطور در وجه اخلاقی و در تکریم گردشگر که شیخ ابوالحسن خرقانی با بیان” هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید چه آنکه به درگاه باری تعالی به جان ارزد،البته بر خوان ابوالحسن به نان ارزد”

نکته دوم تاکید فراوان شاعران ایرانی به وجه روان شناسانه گردشگری تا جایی است که اشعار ایشان در این زمینه بصورت روزمره ضرب المثل مردم این سرزمین می باشد مانند این شعر از سعدی شیرازی که : بسیار سفر باید تا پخته شود خامی _ صوفی نشود صافی تا در نکشد جامی.

چنانکه از نظر سعدی شناسان یکی از علل موفقیت سعدی شیرازی در نوشتن آثاری بزرگ مانند کتاب گلستان، سیر و سیاحت او و نظر در آداب و رسوم و فرهنگ ملل مختلف بوده است.

نکته سوم پیوند واژه سیر و سیاحت با اصطلاح سیر و سلوک شاید قوی ترین وجه گردشگری را در تاریخ فرهنگ ما رقم می زند. شاهکار ادبی جهانی ، منطق الطیر عطار نیشابوری، در قله این پیوند گردشگری با سیر و سلوک درونی انسان می درخشد و عطار در قالب رمزی، مرغانی که هفت شهر عشق را سفر می کنند تا به ملاقات سیمرغ افسانه ای برسند معنی بسیار عمیقتری از سیر و سیاحت و سفر را به نمایش می گذارد چنانکه بعدا مولوی درباره این اثر عطار چنین سروده است که :

هفت شهر عشق را عطار گشت.        ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم.

بنابراین می توان گفت در فرهنگ ما دو نوع از سفر و گردشگری همیشه مطرح بوده است که مفاهیم هر کدام از این دو نوع سیر و سفر در دیگری راه پیدا کرده و در نهایت به یک ترکیب رسیده است ، سیر و سیاحت بیرونی که اکنون با عنوان جهانگردی و گردشگری نامیده می شود و سیر و سیاحت درونی که به عنوان سیر و سلوک معروف است دانشمندان و حکیمان و شاعران این سرزمین درباره ارزش هر دو گونه سفر و پیوند این دو با هم نوشته و سروده اند و از منظر فرهنگ این سرزمین به هیچ وجه این دو را نباید جدای از هم دید چرا که این انسان است که موضوع هر دو می باشد و همه ی چیزهای دیگر با او معنا و مفهوم می یابد.

بدون شک ما به عنوان فرهنگ ایرانی، برای  یک جهانگرد و گردشگر  که سیر و سفر را با تمامی مزایای مادی و معنوی اش دنبال می کند زمینه های تاریخی و فرهنگی بسیار غنی و عمیق در اختیار داریم که چند نمونه از آن را ذکر کردیم.

بی تردید هر ملتی دارای یک هویت جمعی است که به وقت شناساندن خود به دیگران از این هویت جمعی کمک می گیرد. این هویت جمعی در واقع شناسنامه یک ملت است و ملتی که شناسنامه نداشته باشد جایگاهی مهم نزد دیگر ملل ندارد این هویت جمعی همان چیزی است که حاصل حرکت تاریخی و رشد او در ابعاد مختلف مادی و معنوی است.

اگر یک ملت را به یک انسان تشبیه کنیم این هویت جمعی به مثابه حافظه اوست چنانکه روانشناسان معتقدند بین حافظه انسان و هویت او نسبت مستقیمی وجود دارد انسانی که حافظه نداشته باشد بدون شک آینده ای نیز ندارد چرا که او در زمان متوقف  می شود و ارتباط خود را با تجربه پیشین خود از دست می دهد.

موزه ها و اماکن تاریخی و بطور کلی میراث فرهنگی ما، همان حافظه تاریخی ماست که سرمایه پیشرفت ما در آینده است . ایران به اعتراف دوست و دشمن دارای یک حافظه تاریخی بسیار غنی است که می تواند در صورت قدر دانستن آن ،زمینه ساز تمدنی پویا در آینده باشد. هر ملتی نمی تواند موزه داشته باشد مگر اینکه دارای تاریخ مهمی بوده باشد.اینکه ما از این امکان برخورداریم و آثار تاریخی ما در مهمترین موزه های دنیا به نمایش گذاشته می شود بدین معنی است که تاریخ مهمی نیز داشته ایم .

این اهمیت تاریخی ما بواسطه نبوغ ایرانیان در زمینه های مختلف علم،هنر،سیاست،معماری،و .. بوده است.تا جایی که در مقاطعی مهم از تاریخ منجر به ایجاد تمدن و درخشش آن در کنار باقی تمدن های بزرگ شده است.موزه های ما باید با این دیدگاه که حافظه تاریخی یک ملتی متمدن و مهم در تاریخ اند نقش خود را بخوبی بازی کنند و علاوه بر اینکه جایی برای گذران اوقات فراغت مسافران باشد بلکه منبعی برای احیاء و باززنده سازی فرهنگی ایران نیز باشند

بنابر این می بایست علاوه بر استفاده از روشهای معمول سنتی و صرفا” اشیا محور، با زبانی جدید و استفاده از فناوریهای نوین و با شیوه ای آموزش محور، روایتگر تاریخ و فرهنگ باشیم و  سعی کنیم تاریخ گذشته را بازنمایی و ابهامات فراوانی که از تاریخ و تمدن در ذهن بازدید کننده وجود دارد را برطرف نماییم.گردشگرانی که سالانه وارد ایران می شوند بسیاری از ایشان انسان های کنجکاوی هستند که درباره تاریخ و تمدن ایران مطالعه داشته اند یا از طریق رسانه های تصویری مطالبی دیده و شنیده اند و اکنون با حضور در این سرزمین در جستجوی واقعیت های دیده ها و شنیده های خود هستند.آن نکته اساسی که مطلوب این گردشگران کنجکاو می باشد ،کیفیت میراث فرهنگی ایران از نگاه هنری و علمی است که ذوق هنری آنها را سیراب کند و روح خسته از زندگی مدرن آنها را حیاتی دوباره ببخشد.

بعضی از متفکرین معتقدند که انسان غربی وقتی وارد دنیای شرق می شود گویی دنبال گذشته از دست رفته خودش می باشد  در هر صورت اگر انسان غربی در شرق هویت خودش را جستجو میکند بدین معناست که در شرق  هنوز زمینه معنایابی در هنر و زندگی مردمانش وجود دارد و می تواند مایه امیدواری باشد که البته میراث فرهنگی ما نیازمند به امکاناتی است که مدیران و برنامه ریزان فرهنگی ایران ،باید به آن بیندیشند و برای آن طراحی های جامع و علمی داشته باشند .